Τη ζωή στη
Γη ο άνθρωπος ελάχιστα την σέβεται, η ζωή όμως σε άλλους κόσμους διεγείρει το
ενδιαφέρον και τη φαντασία του. Είναι άραγε περιέργεια, κατακτητική διάθεση ή απλώς
ένα διανοητικό παιχνίδι; Ίσως όλα μαζί, ταυτόχρονα όμως κι ένα βαθύ αίσθημα μοναξιάς.
Άλλωστε τη ζωή του εδώ ο άνθρωπος την έχει καταστήσει πιεστική και ανούσια. Περιμένει
λοιπόν ένα χέρι βοηθείας και παρηγοριάς από τους πλανήτες και τα μακρινά άστρα.
Ακόμη όμως
και αν δεχθούμε με αισιοδοξία ότι η ζωή δεν ανθίζει μόνον στη Γη, αλλά ότι αφθονεί στο
Σύμπαν, ένας άλλος καθοριστικός παράγοντας ορθώνεται. Είναι ανάγκη να
συνειδητοποιηθεί
–όσο και αν αντιτίθεται στις ενδόμυχες επιθυμίες μας– ότι με τη ζωή αυτή η επικοινωνία
εμφανίζεται, για το ορατό τουλάχιστον μέλλον, ανέφικτη.
Με τη ζωή
λοιπόν στο Σύμπαν είναι αδύνατο να επικοινωνήσουμε, η ζωή όμως γύρω μας ανθίζει. Η
ζωή εδώ, σ’ έναν μικρό και πανέμορφο πλανήτη, ανέδειξε ύστερα από σιωπηλές διεργασίες
που διήρκεσαν δισεκατομμύρια χρόνια μια θαυμαστή ποικιλία έμβιων όντων. Οι θάλασσες και
τα δάση της Γης, τα βουνά και οι πεδιάδες της αποκαλύπτουν κάθε στιγμή τη
γοητεία που
κρύβουν τα χιλιάδες όμοια ή ανόμοια δημιουργήματα της εξελίξεως. Η ανεμώνη και
το δελφίνι, ο αίλουρος αλλά και ο γυπαετός, τα ανθρώπινα όντα στις πολλαπλές
φυλετικές τους παραλλαγές, είναι δίπλα μας, συμμέτοχα του ίδιου πλανήτη και του
μέλλοντός του.
Αποκαλύπτεται
όμως επίσης σε όλη του την τραγική αντίφαση ότι ο άνθρωπος, αυτή η περιούσια
κορύφωση της εξελίξεως, έχει διπλή υπόσταση. Από τη μια είναι ικανός για μεγάλες
πράξεις, έμαθε με την επιστημονική του γνώση να κατανοεί τον κόσμο αλλά και
γέννησε αριστουργήματα στον λόγο και στην τέχνη. Από την άλλη, ο ίδιος ο
άνθρωπος σφραγίζει την ιστορική πορεία του με πολέμους και αγριότητες, θεοποιεί
τα υλικά αγαθά και συντηρεί την αδικία και τις ανισότητες. Ελάχιστα, τέλος,
σέβεται τις πολλαπλές εκφράσεις της ζωής, ενώ η φύση και οι θάλασσες του
πλανήτη είναι συχνά τα θύματα των συμφερόντων του. Η υπερφίαλη αυτή στάση του
ανθρώπου έχει αλλοιώσει έτσι ένα θαυμαστό περιβάλλον, που ωστόσο υπήρξε και το
λίκνο της δικής του υπάρξεως.
Είναι λοιπόν
καιρός να κατανοήσει ο άνθρωπος ότι η ζωή αλλού ίσως υπάρχει, αλλά η προσδοκία να
την συναντήσει δεν θα πραγματωθεί εύκολα. Η ζωή όμως στη Γη ανθίζει ακόμα και
τον περιμένει. Αν όσο είναι ακόμα καιρός τείνει το χέρι του προς τη ζωή αυτή,
το φυτικό και ζωικό της θαύμα, τον Άλλο και τους άλλους, ίσως αισθανθεί λίγο
πιο άξιος έποικος της Γης.
Έτσι είναι
σοφότερο να εξαντλήσουμε τις προσπάθειες για καλύτερη επικοινωνία, εδώ στη Γη. Το
περίεργο ωστόσο είναι ότι, όσο η επικοινωνία αυτή πυκνώνει με το ηλεκτρονικό
ταχυδρομείο,
το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα, τόσο η μοναξιά μας, η ανθρώπινη, μεγαλώνει
και η αποξένωση κυριαρχεί. Φαίνεται ότι αυτό που απαιτείται είναι κάτι περισσότερο
από την τεχνολογική έκρηξη της εποχής: απαιτείται βαθύτερη παιδεία και
ουσιαστικότερες αξίες του πολιτισμού. Οι εφιάλτες, άλλωστε, από τα
περιβαλλοντικά προβλήματα πληθαίνουν, και
η Γη δεν φαίνεται να αντέχει για καιρό ακόμα την αφροσύνη μας.
Σημασία
επομένως δεν έχει να συναντηθούμε –αν ποτέ συναντηθούμε– στο πολύ μακρινό
μέλλον με κάποια όμοια ή ανόμοια με μας δημιουργήματα της εξελίξεως. Το
σπουδαίο θα ήταν να μπορούμε τότε να υπερηφανευθούμε, σε χιλιάδες ή εκατομμύρια
χρόνια, ότι το ανθρώπινο είδος έχει κατακτήσει υψηλά επίπεδα ισότητας και
αξιών, και ότι οι πόλεμοι έχουν εκλείψει και ότι η Γη, το λίκνο της ανθρώπινης
ζωής, έχει επουλώσει τις πληγές στις θάλασσες, τα δάση ή την ατμόσφαιρά της,
και είναι πάλι ένας πανέμορφος πλανήτης. Διάσπαρτα άλλωστε, εδώ ή εκεί, θα
βρίσκονται πάντοτε τα επιτεύγματα των σπουδαίων πολιτισμών, που αιώνες τώρα
συνοδεύουν τη διαδρομή του ανθρώπου.
Η «εξωγήινη
μοναξιά», λοιπόν, δεν φαίνεται ότι θα εγκαταλείψει εύκολα τον άνθρωπο. Η γήινή του
ωστόσο μοναξιά, που είναι επικίνδυνη και πιο ανάλγητη, είναι μεγάλη ανάγκη να
απαλυνθεί.
Τότε θα αναδειχθεί η μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου, και η αναζήτηση της εξωγήινης
ζωής θα αποκτήσει άλλο περιεχόμενο και νόημα.
Γιώργος
Γραμματικάκης, Ένας Αστρολάβος του Ουρανού και της Ζωής.
Πανεπιστημιακές
Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2013. 2η έκδοση (Διασκευή)
Ο Γιώργος Γραμματικάκης είναι από το 1982 καθηγητής στο
Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Γεννήθηκε στο Ηράκλειο και σπούδασε
Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Imperial
College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, ενώ μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα
εργάσθηκε στο «Δημόκριτο» και αργότερα στο Ευρωπαικό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών
(CERN) στη Γενεύη. Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα περιστρέφονται γύρω από την
δομή της ύλης και την κοσμολογία, ενώ ως επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο
του Harvard ασχολήθηκε επίσης με την Ιστορία της επιστήμης. Εξελέγη δύο φορές
(1990-1996) Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης, ενώ για μία τριετία διετέλεσε
επίσης Πρόεδρος του Ιονίου Πανεπιστημίου. Τα τελευταία χρόνια έχει συμμετάσχει
σε διεθνείς επιτροπές εμπειρογνωμόνων, που ασχολούνται με τις προοπτικές της
παιδείας και της έρευνας στην Eυρωπαική Ενωση.
Ο Γιώργος Γραμματικάκης έχει γράψει τέσσερα βιβλία: Την «Κόμη της Βερενίκης», που γυρίσθηκε και σε τηλεοπτική σειρά από την ΕΤ-1 τα «Κοσμογραφήματα» (εξαντλημένο) την “Αυτοβιογραφία του φωτός”, που περιγράφει την καθοριστική συμβολή του φωτός στην Επιστήμη και την Τέχνη. Πρόσφατα, τέλος, κυκλοφόρησε (από τον “Ιανό”) το τελευταίο του βιβλίο, οι “Συνομιλίες με το φως”. Αναφέρεται στις σύγχρονες απόψεις για την Γένεση του Σύμπαντος, ενώ περιέχει ως ένθετο και ένα DVD. Την αφήγηση από τον ίδιο τον συγγραφέα συνοδεύουν με αυτοσχεδιασμους και δικές τους συνθέσεις Ελληνες μουσικοί.
Υπήρξε μέλος του Δ.Σ. της ΕΡΤ, ενώ συνεργάζεται τακτικά με την εφημερίδα «Ελευθεροτυπία». Είχε, επίσης, την επιστημονική επιμέλεια και παρουσίασε την σειρά “Στα μονοπάτια της επιστήμης”, που προβλήθηκε από την ΕΤ-1. Την τελευταία δεκαετία συμμετέχει σε ένα μεγάλο πείραμα στη θάλασσα της Πύλου, που προσπαθεί να ανιχνεύσει τα σωματίδια νετρίνο που φθάνουν από το Σύμπαν.
